‘Be the change you want to see in the world’ Mahatma Ghandi
We leven in tijden die complexe vraagstukken oproepen. Bij cocreatie gaan we ervan uit dat wijsheid verspreid zit bij alle betrokkenen. Dat maakt elke betrokkene van een vraagstuk mede-eigenaar. Dit nodigt hem uit om mee op stap te gaan en gaandeweg in dialoog te ontdekken wat precies opgelost dient en hoe dit gepast kan gebeuren. Zo blijken mensen steeds hun antwoord te vinden op elke complexe vraag.
Uit: Yves Larock & Sven Deweerdt, Cocreatief leiderschap. Mierenspel. Garant, 2014, 978-90-441-3308-0
De cocreatiekaart
De cocreatiekaart gebruik je als facilitator van cocreatieve processen om bij de participanten acht richtlijnen voor de cocreatieve interactie te introduceren. Je kan die richtlijnen als spelregels samen met de betrokkenen bewaken.
Onze visie op cocreatie en onze visie op leren - 2 handen op 1 buik
Onze kijk op cocreatie als basisprincipe
Wat is cocreatie?
Cocreatie is wat er gebeurt wanneer mensen, die zich betrokken voelen tot een plek of een complexe uitdaging, samen waarde creëren die tegemoet komt aan hun gedeeld belang. Het is een proces van respectvolle interacties tussen mensen die streven naar een gedeelde kijk op de gewenste toekomst en samen actie ondernemen om die toekomst vorm te geven.
Cocreatie is omgaan met complexiteit
Onze huidige samenleving staat voor complexe culturele, sociale, economische en politieke uitdagingen. Door deze complexiteit stoten de huidige beslissingsmodellen op hun grenzen. De vooronderstelling dat we de behoeften van ieder individu, van iedere groep of van iedere gemeenschap volledig kunnen bevredigen, is niet langer houdbaar.
In deze complexiteit is het een utopie om te zoeken naar dé oplossingen. Pasklare oplossingen zijn niet voorhanden. Profit en social-profit organisaties, overheden, maar ook lokale verenigingen, actiegroepen en burgers moeten de toekomst creëren.
Complexe uitdagingen vragen om cocreatie: de knoop met alle betrokkenen in kaart brengen, elkaars belangen en denkbeelden leren kennen, een gedeeld toekomstperspectief ontwikkelen, ideeën laten opborrelen, om van daaruit waardevolle voorstellen te realiseren. Door cocreatie identificeren mensen zich met wat hun persoonlijke belangen overstijgt: het heden en de toekomst, zowel op macroniveau (de wereld), mesoniveau (de samenleving) als microniveau (de buurt, wijk of gemeente).
Cocreatie is de kracht van het verschil
We zien verscheidenheid als een essentieel kenmerk van het ‘mens-zijn’. Het is onze overtuiging dat de samenleving groeit als ze vanuit verscheidenheid wordt vormgegeven. Net in de interactie (soms ook het conflict) tussen verschillende meningen, perspectieven, waarden, overtuigingen, belangen… zitten de kiemen voor oplossingen.
Cocreatie vertrekt van de overtuiging dat mensen een mening hebben en beschikken over competenties om mee na te denken over de kwaliteit en de toekomst van hun straat, wijk, gemeente, stad en samenleving. Hoe de samenleving er in de toekomst het beste uitziet, is m.a.w. niet enkel een zaak van experten, strategen en beleidsmakers. Mensen zijn zelf ervaringsdeskundige en expert als het gaat over hun leefwereld. Door de dialoog te versterken, verwerven mensen samen nieuwe inzichten, vormen ze opinies, gaan ze waarden vergelijken, belangen behartigen, besluiten vormen en actie ondernemen.
Cocreatie realiseert
De voordelen van cocreatie zijn van economische, psychologische en maatschappelijke aard. Cocreatie activeert de aanwezige competenties. Economisch uitgedrukt, activeert cocreatie de competenties en het sociaal kapitaal waarin de samenleving en organisaties investeren. Maar het gaat voor ons om meer dan deze winst. Als gevolg van de verbindingen die door cocreatie ontstaan, treedt een multiplicatie-effect op: een collectief rendement dat groter is dan de som van de delen. Cocreatie genereert impact die zelden door individuele stakeholders alleen kan gerealiseerd worden. Cocreatie sluit nauw aan bij de ideeën van emancipatie, zelfsturing, verbondenheid en gedeelde verantwoordelijkheid. Waarden die binnen onze huidige samenleving als belangrijk worden ervaren. Cocreatie speelt positief in op de intrinsieke motivatie, waardoor je als gelijkwaardige partner en als autonoom individu deelhouder wordt van uitdaging, proces en uitkomst.
Wat wij onder leren verstaan
Leren = veranderen
Mensen zijn lerende wezens. In essentie worden we voortdurend beïnvloed door onze omgeving, door interacties met anderen, door eigen ervaringen. Het zorgt ervoor dat we voortdurend in beweging zijn, steeds weer een stapje verder zetten in onze ontwikkeling. Leren is een continu proces.
Veelal gebeurt leren onbewust, vanuit onze ervaringen integreren we ons gedrag. Wij brengen dat leren in het bewustzijn van mensen, groepen en ecosystemen. We maken de vergelijking met een ijsberg (Mc Lelland): boven de waterlijn zit ons gedrag, onze verbale, non-verbale en paraverbale communicatie; onder de waterlijn zit de complexiteit van onze opvattingen, ervaringen, emoties, verlangens, persoonlijkheid en ambities. Het is vanuit de interactie met de ander en de constante beïnvloeding van elkaar dat we onze gedachten en onze opvattingen vormgeven, aanpassen en ons gedrag veranderen.
Leren = hernieuwbare energie ontwikkelen
De mate waarin mensen de mogelijkheid hebben om actief in te zetten op leren en ontwikkelen, hangt samen met de mate waarin er in onze samenleving ruimte is om veerkrachtig te zijn / veerkracht op te bouwen. Wij ondersteunen mensen in het naar boven halen van die veerkracht. Het wordt een bron van hernieuwbare energie: de energie die nodig is om de eigen ontwikkeling te blijven voeden en om een rol in de samenleving op te nemen. Hier ligt een uitermate belangrijke rol voor het leren vanuit sociaal-culturele praktijken.
Het belang van sociaal leren
Om te leren heb je anderen nodig. Wij zetten expliciet in op sociaal leren. Leren speelt zich af in de interactie tussen de omgeving, persoonlijke factoren en het gedrag van de lerende (A. Bandura). Mensen leren door naar elkaar te kijken: hoe men iets doet en wat de gevolgen zijn. Het uitwisselen van ervaringen, succesverhalen oogsten, praktijktheorie verzamelen en cocreëren zijn dan ook terugkerende elementen in ons begeleidingswerk. We gaan daarbij actief aan de slag met verschil: omdat we geloven dat het binnenbrengen van andere perspectieven verbreding, verdieping en van daaruit ook vernieuwing mogelijk maakt. We streven naar echte betrokkenheid en deelhouderschap door een vragende socratische houding aan te nemen, want vragen brengen meer in beweging dan antwoorden.
Vanuit sociaal leren, actief opzoeken van verschil en deelhouderschap, wordt het geleerde toegepast in de diverse levensdomeinen, in het functioneren als partner, vriend, collega, begeleider of buur. Hierbij merken we op dat de grens steeds meer vervaagt tussen de persoonlijke ontwikkeling van mensen en het uitbouwen van hun professionele of sociale competenties. Het sociaal-cultureel werk kan niet zonder het sociaal leren.
Leren en ontwikkelen is voor ons steevast relationeel en cocreatief. Dat wil zeggen dat we de aanpak voortdurend bijsturen in functie van het verloop van het proces, dat we het leren samen vorm geven, dat het eigenaarschap voor het leerproces blijft bij het lerende individu of de lerende groep. De vraag: ‘Wat heeft het individu, de groep, of het systeem nodig om een volgende stap te zetten in de ontwikkeling?’ vormt steevast onze leidraad.
Een veel gebruikte techniek in de vormingen van Kwadraet is het inzetten van praktijktheorie. We vertrekken van succeservaringen van de deelnemers. “Denk aan een situatie waarbij dit al goed lukte. En wat maakte dat dit zo goed lukte?” is een geregeld terugkerende instructie. Het brengt de succesfactoren naar boven rond de kwestie die op dat moment aan de orde is. Het bijeenbrengen van die succesfactoren geeft al gauw een blauwdruk over hoe je bepaalde situaties kan aanpakken. Als facilitator kan je dan met enkele toevoegingen het theoretisch kader vervolledigen. Het is een dankbare praktijk om de dynamiek in groepen hoog te houden en om aan te sluiten bij het leerniveau van de deelnemers. We maken gebruik van de aanwezige krachten en expertise in de groep om zo van onderuit te werken.
Cocreatie als sturend beginsel en visie op de toekomst
De betekenis die wij aan cocreatie geven.
Cocreatie is wat er gebeurt wanneer individuen, groepen of organisaties, die betrokken zijn op een als complex ervaren uitdaging, samen oplossingen creëren die tegemoet komen aan een algemeen belang. Het is een zelfsturend of gefaciliteerd proces waarin sprake is van authentieke en respectvolle interacties tussen mensen die streven naar een gedeelde kijk op de gewenste toestand en gedragen acties in die gewenste richting.
Cocreatie is omgaan met complexe uitdagingen
Onze huidige superdiverse samenleving staat voor complexe culturele, sociale, economische en politieke uitdagingen. Deze complexiteit stuit steeds meer op de grenzen van het consensusmodel. De vooronderstelling dat we de behoeften van ieder individu, van iedere groep of van iedere gemeenschap volledig kunnen bevredigden, is niet langer houdbaar.
Complexe uitdagingen vragen om cocreatie: de knoop samen met alle betrokkenen in kaart brengen, innovatieve ideeën laten opborrelen, om van daaruit tot oplossingsgerichte en gedragen acties over te gaan. Vergeleken met het consensusmodel richt een cocreatieve benadering zich veel minder op het individuele belang en veel sterker op een algemeen belang. Cocreatie versterkt met andere woorden de identificatie met ‘wat het individu overstijgt’: nu en in de toekomst, op macroniveau in de wereld, op mesoniveau in de samenleving en op microniveau in organisaties, buurten, gemeenten ...
Cocreatie vertrekt vanuit de kracht van het verschil
We zien verscheidenheid als een essentieel kenmerk van het ‘mens-zijn’. Het is onze overtuiging dat de samenleving pas kan groeien als ze vanuit die verscheidenheid wordt vormgegeven. Net in de interactie (en dus ook het conflict) tussen verschillende meningen, perspectieven, waarden, overtuigingen, belangen … zitten de kiemen voor engagement en duurzame oplossingen.
Daarin schuilt de overtuiging dat mensen een mening hebben en beschikken over competenties om mee na te denken over de kwaliteit en de toekomst van hun vereniging, straat, wijk, gemeente, stad en samenleving. Hoe de samenleving er in de toekomst best uitziet, is m.a.w. niet enkel een zaak van experten, strategen, onderzoekers en beleidsmakers. Mensen zijn zelf ervaringsdeskundige en expert als het gaat over hun leefwereld, hun beleving, hun eigenheid. Wij benaderen de burger niet als een individu tegenover de experten, de werkgevers of de overheid, maar als een betrokken of te betrekken deelnemer aan interactieprocessen. Vanuit het gesprek met anderen, verwerven mensen inzichten, vormen zich opinies, gaan ze waarden vergelijken, belangen behartigen en besluiten vormen.
De praktijk leert ons dat het eenzijdig zoeken naar ‘de oplossingen’ voor complexe uitdagingen vaak geen goede voedingsbodem is voor duurzame keuzes. Pasklare oplossingen zijn niet voor handen. Profit en social-profit organisaties, overheden op alle niveaus, maar ook lokale verenigingen en actiegroepen moeten de oplossingen nog creëren. Sterker: de uitdagingen moeten vaak nog op een bewuster niveau in kaart gebracht worden; of worden door de betrokken partijen soms zelfs nog niet erkend als uitdaging.
Een cocreatieve aanpak is een duurzame aanpak
De voordelen van een cocreatieve benadering zijn economisch, psychologisch en maatschappelijk aard. Cocreatie activeert de aanwezige competenties. Economisch uitgedrukt, rentabiliseert cocreatie de competenties en het sociaal kapitaal waarin de samenleving en organisaties investeren via onderwijs, lonen, stages, vorming, training, opleiding, coaching, werkplekleren … Maar het gaat hem voor ons om meer dan de winst:
- Als gevolg van de verbindingen die in een cocreatief proces gesmeed worden, treedt een multiplicatie effect op. Er ontstaat een collectief rendement dat groter is dan de som van de delen.
- Cocreatie sluit nauw aan bij – of is het de sterkste uiting van – de ideeën van emancipatie, zelfsturing, verbondenheid en medezeggenschap … Waarden die binnen onze huidige samenleving als belangrijk worden ervaren.
- Cocreatie speelt positief in op de intrinsieke motivatie, wanneer je als gelijkwaardige partner en als autonoom individu mee participeert aan het bedenken van een standpunt, oplossing of actie.
